Karakterstructuren
Zo ben ik nu eenmaal!
We kennen het allemaal wel… situaties waarin we ons onzeker en minderwaardig voelen, je jezelf niet goed genoeg vindt of het gevoel hebt dat anderen dat van jou vinden. Situaties waarin je altijd weer het gevoel hebt dat je er niet bij hoort of buitengesloten wordt of dat je het gevoel hebt dat niemand naar je luistert. Misschien heb je vaak het gevoel dat je beter bent dan anderen en boven anderen uit torent. Misschien wil je graag de beste zijn of droom je ervan macht te hebben of merk je dat je telkens weer ja en amen zegt tegen dingen die je eigenlijk niet wil doen.
We kennen ook allemaal wel die onderliggende gevoelens zoals dat je hard moet werken en goed moet presteren, dat we bepaalde dingen niet mogen doen, er geen ruimte voor jou is, je niet mag rusten of niksen. Misschien ken je wel dat gevoel dat anderen altijd tegen je zijn of heb je vaak het achterdochtige gevoel dat mensen je zullen pakken op wat je zegt.
Allemaal hebben we die gevoelens die telkens weer terugkomen, gedachtes die we telkens weer horen en situatie die zich telkens weer voor doen. Het zijn allemaal voorbeelden die horen bij het menszijn, bij ons eigen karakter. Het zijn dingen die heel eigen voelen en telkens weer terugkeren.
Vandaag schrijf ik een blog-bericht over de karakterstructuren. Hierin wordt een beeld geschetst over het ontstaan van gedrag en bepaalde gevoelens, zoals hierboven geschreven.
In het kort wordt in de karakterstructurentheorie geschreven over de wijze van omgang met pijn in het leven, iets wat al in de vroege kinderjaren zich ontwikkelt en waar specifiek gedrag uit voortkomt; het denken, voelen en handelen. In dit model wordt dit gedrag gekaderd in verschillende karkaterstructuren wat een hoop helderheid geeft over hoe je in het leven staat en de wereld en jezelf ervaart.
Inhoudsopgave
Laten we beginnen bij het begin…
Want, wat is karakter eigenlijk?
Karakter, persoonlijkheid en temperament zijn termen die we tegenkomen binnen de psychologie en veel overlap hebben en door elkaar heen gebruikt worden.
Het temperament omvat de persoonlijkheidskenmerken die bij de aanleg van het kind horen. Het is het eerste wat er in de persoonlijkheid aanwezig is, wat ook een deel genetisch bepaald is. Het zorgt ervoor dat we op prikkels kunnen reageren.
Karakter komt van het Griekse woord ‘charassein’ wat ‘inkrassen’ betekent. Het zijn de “gedragingen die diep in de persoon gegrift zijn” (blz. 8 ‘Word wie je bent’ van T. Ponjee). In de volksmond wordt het veelal omschreven als ‘aard’, ‘hoedanigheid’, ‘iemands eigenschappen’ en ‘iemands innerlijke gesteldheid’. Karakter wordt in verband gebracht met iemands biologische aanleg wat we kennen als ‘de aard van het beestje’ en draagt in zich ook het deel dat zich ontwikkeld als reactie op de omgeving.
De persoonlijkheid behelst het temperament en karakter. Het wordt ook omschreven als een combinatie van eigenschappen, gevoelens en cognities; het omvat je denken, handelen en voelen. Het zijn de dingen die voor langere tijd als typisch voor de persoon beschouwd worden.
Maskers en jassen, we dragen ze allemaal.
Het is een verstarde vorm als reactie op kwetsingen in het jonge leven.
Wat zijn karakterstructuren?
Karakterstructuren zijn een soort maskers of jassen die men is gaan dragen als reactie op pijn en zijn omgeving. Karakterstructuren zijn manieren – overlevingsstrategieën – waarmee een kind zichzelf beschermd heeft tegen pijn en kwetsingen en om kon gaan met de omstandigheden die niet altijd optimaal waren. Het is dus functioneel overlevings- en aanpassingsgedrag.
Wilhelm Reich en Alexander Lowen kwamen tot het inzicht dat er een aantal basisreacties (overlevings- en aanpassingsgedrag) te herkennen zijn en hebben deze in kaart gebracht en onderverdeeld in verschillende karakterstructuren. Later zijn de karakterstructuren uitgebreid en maken we binnen de craniosacraal therapie gebruik van negen karakterstructuren, te noemen:
1. Schizoïde karakterstructuur – teruggetrokken
2. Symbiotische karakterstructuur – samenvallend en vervloeien
3. Orale karakterstructuur – afhankelijk innemend
4. Oraal gecompenseerde karakterstructuur – onafhankelijk op zichzelf gesteld
5. Psychopathische karakterstructuur – sterk genereus
6. Psychopathische karakterstructuur – charmerend verleidend
7. Masochistische karakterstructuur – last dragend en uithoudend
8. Rigide karakterstructuur – expressief vastklampend
9. Rigide karakterstructuur – onvermoeibaar perfectionistisch
De jassen en maskers geven een glimp van de wijze waarop de ziel ooit geschrokken is;
ze laten zien hoe de ziel zich heeft teruggetrokken als reacties op pijn en overleving in het leven.
Het ontstaan van de karakterstructuren
Binnen de karakterstructurentheorie wordt dus geschreven over de wijze van omgang met pijn in het leven, iets wat al in de vroege kinderjaren zich ontwikkelt en waar specifiek gedrag uit voortkomt. Het loopt synchroon met de ontwikkelingsfases uit de kindertijd, wat bijvoorbeeld iets zegt over welke behoefte er onvervuld is en waar het verlangen ligt. Want, iedere baby en ieder kind (en iedere volwassene) heeft (psychische) basisbehoeftes, zoals liefde, voeding, veiligheid, begrenzing en steun. Maar niet iedere ouder (of eigenlijk geen enkele ouder) kan hier optimaal aan voldoen, alleen al omdat zij niet 24/7 beschikbaar zijn en ook niet altijd op hun best zijn. Ook heeft ieder mens zijn eigen rugzakje en zijn er veel verschillende soorten visies over het leven en dus ook over opvoeding. Er ontstaan dus hoe dan ook tekorten in de opvoeding en krijgt een kind hoe dan ook te maken met pijn.
Op dit tekort en deze pijn (maar ook op andere aspecten uit de omgeving) moet een kind antwoord vinden; een reactie vormen om hiermee om te gaan. Zo heeft iedereen manieren gevonden om om te gaan met de omgeving en zichzelf te beschermen, wat op een wijze wordt gedaan wat voor jou op dat moment de beste oplossing was.
Als voorbeeld:
Het kan zijn dat moeder tijdens de zwangerschap een dierbare verliest waardoor zij emotioneel koud en minder betrokken is bij de baby tijdens de zwangerschap en ook in de maanden na de bevalling. Het verdriet van moeder is zo groot dat ze de overledene als het ware achterna gaat. De baby kan hierdoor ervaren dat het niet welkom is, wat overigens niet betekent dat het niet welkom was. Het niet welkom zijn, wat ontstaat door de gevoelde afwezige moeder, doet pijn. Er ontstaat er een overtuiging ‘ik ben niet welkom’ en daarop moet de baby een antwoord vinden; aanpassingsgedrag. Hierdoor neemt de baby (onbewust) een besluit, trekt de jas van de schizoïde karakterstructuur aan waarmee de baby de pijn niet meer hoeft te voelen en een omgang heeft met het tekort. Echter blijft het verlangen van welkom zijn, zich veilig en geborgen voelen bestaan.
Krassen op de ziel
Patronen
Deze antwoorden die het kind ontwikkeld worden verder ontwikkeld in patronen die diep in de mens worden gegraveerd. Het zijn patronen die als reflexen optreden op specifieke omstandigheden. Het is bepaald gedrag dat automatismen (gewoontes) zijn geworden wat door de jaren heen gaat voelen als de eigen identiteit.
Dit gedrag, deze patronen zijn functioneel; het beschermt ons tegen pijn en het maakt ons dagelijks leven makkelijker. Het menszijn zit zo in elkaar dat we dingen leren en opslaan zodat we later in eenzelfde situatie er makkelijker op kunnen reageren. Situaties worden voorspelbaar en dat brengt ook een vorm van veiligheid met zich mee. Daarbij creëer je overtuigingen waarmee je grip krijgt op situaties en weet hoe je het beter kan doen zodat pijn kan worden vermeden.
Echter zijn dit gedrag en de patronen ook niet geheel functioneel meer; het houdt ons weg om dat te krijgen waar we in de diepte zo naar verlangen. Want, om pijn te voorkomen moest je een behoefte opgeven. Hierdoor kreeg je dus niet wat je nodig had en krijg je vaak nog steeds niet waar je in de diepte zo naar verlangt.
Een ondergesneeuwd verlangen, zo ver weg en zo dichtbij.
Hoe ziet dit er neurologisch gezien uit?
Neurologisch gezien ontstaan ervaringen wanneer specifieke verzameling van hersencellen (neuronen) samen afvuren. Ze activeren gedachten, emoties, lichaamssensaties e.d.. Wanneer ze vuren ontstaat er een link tussen de cellen wat een netwerk creëert. Nadat het vuren is gestopt, en de specifieke situatie voorbij is, blijft deze link bestaan. Zo worden losse onderdelen aan elkaar gekoppeld wat samen een ervaring behelst. In de psychologie worden dit ook wel ‘schema’s’ genoemd. Deze schema’s bevatten patronen die als automatisme/gewoontes geuit worden in gedrag: denken, voelen, horen, zien, willen, handelen.
Deze ervaring, de aan elkaar gelinkte cellen, kunnen geactiveerd worden doordat één van de aspecten – emotie, gedachten, lichaamssensatie e.d. – aangeraakt Wordt. Omdat de cellen aan elkaar verbonden zijn wordt de gehele bundel weer actief. Hoe vaker dit pad bewandeld wordt, hoe dieper deze zich inslijt en hoe sneller we dat pad ook weer bewandelen en hoe minder er nodig is om het pad op te gaan (patroon te activeren). Aan de andere kant, wanneer een bestaand pad niet meer wordt gelopen, vervaagd dit pad ook weer. De paden, patronen, zijn dus gebruiksafhankelijk.
Naast dat er patronen gemakkelijk weer kunnen worden geactiveerd, krijgen we ook een sensitiviteit voor de ervaring, wat betekent dat we de ervaring in de wereld gaan zien waarbij de vraag huist of deze er echt is of niet. Als het ware ga je de wereld zien vanuit een specifieke bril. In de psychologie noemen we dit een bias: de wijze waarop je informatie interpreteert en verwerkt en welke informatie je waarneemt.
Als voorbeeld:
Wanneer een kind zijn hand op de verwarming legt, leert het dat deze warm is. Het kind kan ervaren dat het fijn is en kan leren dat wanneer het koud is het lekker is om er tegen aan te kruipen. Echter wanneer de verwarming gloeiend heet is kan het leren dat de verwarming pijn doet en dus gevaarlijk is en zal het de verwarming daarom niet meer aanraken of een volgende keer voorzichtig aftasten.
Hetzelfde voor bijvoorbeeld de basisbehoeftes; wanneer we iedere keer weer ervaren dat wanneer we honger hebben gevoed worden of wanneer we vallen getroost worden leert een kind dat er voeding is als het hongerig is en troost is als het pijn heeft.
Wanneer een kind valt en een ouder boos wordt kan het ervaren dat bij pijn je jezelf terug moet trekken of je groot en sterk moet maken omdat je niet mag laten zien dat het pijn doet, ook omdat de boosheid van de ouder net zo of nog meer pijn doet.
Het tragische fenomeen van de maskers en de jassen:
the selffulfilling prophecy
The selffulfilling prophecy
Het is confronterend en schrijnend te zien en ook te voelen hoe de karakterstructuren zichzelf in stand houden (we het zelf in stand houden). Achter het masker en onder de jas heerst een onvervulde behoefte. De ervaring met de pijn rondom deze behoefte heeft voor angst, weerstand en bescherming gezorgd, logisch, want pijn gaan we vanuit ons instinct uit de weg. Maar, de behoefte blijft bestaan en wordt maar niet vervult. Daar huist een intern conflict van ik wil wel maar ik kan niet. Een eindeloos doorgaande cirkel.
Als voorbeeld:
Iemand kan een enorme behoefte hebben aan contact en verbinding maar tegelijkertijd ook de angst ervaren voor verbinding, verwerping en het zichzelf verliezen. Zodoende kan iemand er (onbewust) voor kiezen om alles alleen te doen om de eerder ervaren pijn van zichzelf verliezen en van verwerping niet nogmaals te ervaren. Anderen kunnen ervaren dat je geen hulp nodig hebt en graag dingen alleen doet en daarmee uit contact met je blijven. Het verlangen naar contact, verbinding en samen blijft zo dus onvervuld.
We noemen dit ook wel het zie-je-wel-‘isme: zie je wel, ik moet alles alleen doen, er is niemand voor mij. Door deze terugkerende ervaringen blijft de overtuiging in stand, de jas aan en het masker op.
Daarbij komt ook dat we met het masker iets uitstralen, zoals ogen die zuigen of juist wegduwen, een lijf dat zich opblaast (iemand maakt zich groot) of juist bijna onzichtbaar is (iemand is niet thuis). Anderen reageren hier (onbewust) op wat ook op relationeel gebied er voor zorgt dat de cirkel in stand blijft; de ander gaat als het ware mee in jouw masker(s).
Je doet wat je altijd deed en krijgt dus wat je altijd kreeg.
Je creëert dus bepaalde gedragingen die automatismen worden en heel eigen en onbewust zijn. Zo kan het dus zijn dat je als maar meegaat met de mening van anderen of dat je vooral de dingen vanuit het hoofd, de ratio, tegemoet treed. Dingen waarvan je kunt ervaren: zo ben ik nu eenmaal.
Vaak weten we niet meer dat we het masker dragen en de jas aan hebben. Het voelt zo natuurlijk aan, alsof het onze huid is geworden. De verwarring huist dan dat we onze maskers en jassen zijn, we identificeren ons ermee. We raken er vertrouwd mee en gehecht aan de verhulling.
Maar, we zijn ons masker en jassen niet.
Wanneer we ons bewust worden van onze karakterstructuren kan hier verandering in komen. Wanneer we onszelf ruimte geven om vrijuit naar onze karakterstructuur te kijken, hen van binnen te zien, zien waarop we hebben gereageerd en waarom we een bepaalde jas hebben aangetrokken, kan de beweging die we hebben gemaakt als reactie op pijn ter overleving zichtbaar en begrijpelijk worden.
Bewustwording is in veel dingen een eerste stap. Ook hierbij. Het bewustzijn van de eigen karakterstructuren en deze leren kennen helpt in de beweging de karakterstructuur te verzachten, jezelf daarachter te ontmoeten en ermee te gaan dansen; wanneer laat ik de jas aan de kapstok hangen, wanneer leg ik het masker in de kast, maar ook wanneer trek ik de jas aan en zet ik het masker weer even op?
In het oordeelloos luisteren, het luisteren vanuit het hart, vindt een ontmoeting plaats op de laag van de ziel en kunnen de maskers en jassen met dankbaarheid en met compassie gezien worden. Daar kunnen we ze doorvoelen, verzachten en transformeren, en krijgen we er regie over. Met de wijsheid van het hart kun je door het masker heen kijken, de ramen van je hart weer open naar jezelf om jezelf daar weer te ontvangen en te omarmen. Zo kunnen behoeftes en verlangens naar de voorgrond komen en kan er uit de cirkel gestapt worden.
Feel the fear and do it anyway!
Onze overtuigingen en gedragingen kunnen gaan veranderen en daarmee kun je jezelf en de wereld om je heen anders gaan beleven en erop reageren. We kunnen onze behoeftes gaan vervullen in het nu waar het wel vervult kan worden en we kunnen gaan rouwen om het gemis van wat er toen niet was. Zo kunnen ook de maskers getransformeerd worden naar kwaliteiten welke ingezet kunnen worden in het verdere leven.
Zo hebben we maskers en jassen om onze essentie te verhullen en haar weer te onthullen. De sluier van het masker te laten zakken, de jas weer aan de kapstok te hangen en de glans van de ziel weer te laten stralen. Onze ware zielenhuid te laten schitteren, zonder de verhulling van de karakterstructuren.
Begeleiding
Door begeleiding in een therapeutische setting kan je je bewust worden van de maskers en inzicht krijgen in het geloofssysteem wat daarmee samenhangt. Je kunt gaan ervaren dat en hoe je uit de cirkel kan stappen en daarmee de karakterstructuur gaan transformeren naar prachtige kwaliteiten en meer gaan bewegen vanuit de eigen essentie met minder verhulling van de karakterstructuren. Echter wil ik daarbij wel benoemen dat de karakterstructuren niet volledig verdwijnen, maar je de masker sneller weer af kunt zetten en de jassen weer aan de kapstok kunt hangen nadat de bescherming ervan weer even nodig was, want ze zijn absoluut ook functioneel! Je word je er bewuster van en gaat leren dansen met de karakterstructuren.
Samenvattend
Gewoontes worden gecreëerd n.a.v. ervaringen en karakterstructuren zijn de uitingen en beschrijvingen van neurale patronen die we hebben gevormd als reactie op het leven. Het spiegelt de manier waarop we met onze ervaringen om zijn gegaan (en veelal nog steeds omgaan) en vertellen ons iets over onze pijn en tekorten (maar ook over onze kwaliteiten).
De karakterstructuren geven een kader waarin we onze eigen manier van doen en laten beter kunnen leren kennen. Het geeft veel inzicht in hoe je in het leven staat, de wereld en jezelf ervaart. Ook geeft het handvatten in hoe je uit de schrijnende cirkel kan stappen en verandering aan kan brengen zodat je een meer vervuld leven kan leven. Want… als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg.
Door inzicht te krijgen in wat je zelf doet kun je keuzes gaan maken om iets anders te gaan doen, waardoor je ook iets anders krijgt. Er komt ruimte voor rouw en nieuwe mogelijkheden waarin verlangens gevoeld en vervult kunnen gaan worden. Zo kun je gaan ervaren dat het gevoel er niet bij te horen een oude pijn is en met nieuwe frisse ogen kijken naar situaties waarin het anders was/is. Je kunt gaan ervaren wat je zelf bent gaan doen waardoor je buitengesloten werd en je eigen houding gaan aanpassen zodat je niet meer buitengesloten wordt.
Nieuwsgierig geworden naar de verschillende karakterstructuren? Hou de blog of social media van Praktijk Eovli in de gaten, want… blogberichten over de verschillende karakterstructuren zijn in de maak!
Geen tijd om te wachten? Drs Mariëlle Borst heeft op haar website al een goede en toegankelijke tekst geschreven hierover in haar blog, ik heb ze hier voor je samengevoegd in een pdf bestand.
Ook zijn er natuurlijk tal van boeken over geschreven, het boek ‘Word wie je bent’ van Tijn Ponjee is een gemakkelijk leesbaar en informatief boek over de karakterstructuren.
Liefs Rachel
Karakterstructuren
Zo ben ik nu eenmaal!
We kennen het allemaal wel… situaties waarin we ons onzeker en minderwaardig voelen, je jezelf niet goed genoeg vindt of het gevoel hebt dat anderen dat van jou vinden. Situaties waarin je altijd weer het gevoel hebt dat je er niet bij hoort of buitengesloten wordt of dat je het gevoel hebt dat niemand naar je luistert. Misschien heb je vaak het gevoel dat je beter bent dan anderen en boven anderen uit torent. Misschien wil je graag de beste zijn of droom je ervan macht te hebben of merk je dat je telkens weer ja en amen zegt tegen dingen die je eigenlijk niet wil doen.
We kennen ook allemaal wel die onderliggende gevoelens zoals dat je hard moet werken en goed moet presteren, dat we bepaalde dingen niet mogen doen, er geen ruimte voor jou is, je niet mag rusten of niksen. Misschien ken je wel dat gevoel dat anderen altijd tegen je zijn of heb je vaak het achterdochtige gevoel dat mensen je zullen pakken op wat je zegt.
Allemaal hebben we die gevoelens die telkens weer terugkomen, gedachtes die we telkens weer horen en situatie die zich telkens weer voor doen. Het zijn allemaal voorbeelden die horen bij het menszijn, bij ons eigen karakter. Het zijn dingen die heel eigen voelen en telkens weer terugkeren.
Vandaag schrijf ik een blog-bericht over de karakterstructuren. Hierin wordt een beeld geschetst over het ontstaan van gedrag en bepaalde gevoelens, zoals hierboven geschreven.
In het kort wordt in de karakterstructurentheorie geschreven over de wijze van omgang met pijn in het leven, iets wat al in de vroege kinderjaren zich ontwikkelt en waar specifiek gedrag uit voortkomt; het denken, voelen en handelen. In dit model wordt dit gedrag gekaderd in verschillende karkaterstructuren wat een hoop helderheid geeft over hoe je in het leven staat en de wereld en jezelf ervaart.
Inhoudsopgave
Laten we beginnen bij het begin...
Want, wat is karakter eigenlijk?
Karakter, persoonlijkheid en temperament zijn termen die we tegenkomen binnen de psychologie en veel overlap hebben en door elkaar heen gebruikt worden.
Het temperament omvat de persoonlijkheidskenmerken die bij de aanleg van het kind horen. Het is het eerste wat er in de persoonlijkheid aanwezig is, wat ook een deel genetisch bepaald is. Het zorgt ervoor dat we op prikkels kunnen reageren.
Karakter komt van het Griekse woord ‘charassein’ wat ‘inkrassen’ betekent. Het zijn de “gedragingen die diep in de persoon gegrift zijn” (blz. 8 ‘Word wie je bent’ van T. Ponjee). In de volksmond wordt het veelal omschreven als ‘aard’, ‘hoedanigheid’, ‘iemands eigenschappen’ en ‘iemands innerlijke gesteldheid’. Karakter wordt in verband gebracht met iemands biologische aanleg wat we kennen als ‘de aard van het beestje’ en draagt in zich ook het deel dat zich ontwikkeld als reactie op de omgeving.
De persoonlijkheid behelst het temperament en karakter. Het wordt ook omschreven als een combinatie van eigenschappen, gevoelens en cognities; het omvat je denken, handelen en voelen. Het zijn de dingen die voor langere tijd als typisch voor de persoon beschouwd worden.
Maskers en jassen, we dragen ze allemaal.
Het is een verstarde vorm als reactie op kwetsingen in het jonge leven.
Wat zijn karakterstructuren?
Karakterstructuren zijn een soort maskers of jassen die men is gaan dragen als reactie op pijn en zijn omgeving. Karakterstructuren zijn manieren – overlevingsstrategieën – waarmee een kind zichzelf beschermd heeft tegen pijn en kwetsingen en om kon gaan met de omstandigheden die niet altijd optimaal waren. Het is dus functioneel overlevings- en aanpassingsgedrag.
Wilhelm Reich en Alexander Lowen kwamen tot het inzicht dat er een aantal basisreacties (overlevings- en aanpassingsgedrag) te herkennen zijn en hebben deze in kaart gebracht en onderverdeeld in verschillende karakterstructuren. Later zijn de karakterstructuren uitgebreid en maken we binnen de craniosacraal therapie gebruik van negen karakterstructuren, te noemen:
- Schizoïde karakterstructuur
– teruggetrokken - Symbiotische karakterstructuur – samenvallend en vervloeien
- Orale karakterstructuur – afhankelijk innemend
- Oraal gecompenseerde karakterstructuur – onafhankelijk op zichzelf gesteld
- Psychopathische karakterstructuur – sterk genereus
- Psychopathische karakterstructuur – charmerend verleidend
- Masochistische karakterstructuur – last dragend en uithoudend
- Rigide karakterstructuur – expressief vastklampend
- Rigide karakterstructuur – onvermoeibaar perfectionistisch
De jassen en maskers geven een glimp van de wijze waarop de ziel ooit geschrokken is;
ze laten zien hoe de ziel zich heeft teruggetrokken als reacties op pijn en overleving in het leven.
Het ontstaan van de karakterstructuren
Binnen de karakterstructurentheorie wordt dus geschreven over de wijze van omgang met pijn in het leven, iets wat al in de vroege kinderjaren zich ontwikkelt en waar specifiek gedrag uit voortkomt. Het loopt synchroon met de ontwikkelingsfases uit de kindertijd, wat bijvoorbeeld iets zegt over welke behoefte er onvervuld is en waar het verlangen ligt. Want, iedere baby en ieder kind (en iedere volwassene) heeft (psychische) basisbehoeftes, zoals liefde, voeding, veiligheid, begrenzing en steun. Maar niet iedere ouder (of eigenlijk geen enkele ouder) kan hier optimaal aan voldoen, alleen al omdat zij niet 24/7 beschikbaar zijn en ook niet altijd op hun best zijn. Ook heeft ieder mens zijn eigen rugzakje en zijn er veel verschillende soorten visies over het leven en dus ook over opvoeding. Er ontstaan dus hoe dan ook tekorten in de opvoeding en krijgt een kind hoe dan ook te maken met pijn.
Op dit tekort en deze pijn (maar ook op andere aspecten uit de omgeving) moet een kind antwoord vinden; een reactie vormen om hiermee om te gaan. Zo heeft iedereen manieren gevonden om om te gaan met de omgeving en zichzelf te beschermen, wat op een wijze wordt gedaan wat voor jou op dat moment de beste oplossing was.
Als voorbeeld:
Het kan zijn dat moeder tijdens de zwangerschap een dierbare verliest waardoor zij emotioneel koud en minder betrokken is bij de baby tijdens de zwangerschap en ook in de maanden na de bevalling. Het verdriet van moeder is zo groot dat ze de overledene als het ware achterna gaat. De baby kan hierdoor ervaren dat het niet welkom is, wat overigens niet betekent dat het niet welkom was. Het niet welkom zijn, wat ontstaat door de gevoelde afwezige moeder, doet pijn. Er ontstaat er een overtuiging ‘ik ben niet welkom’ en daarop moet de baby een antwoord vinden; aanpassingsgedrag. Hierdoor neemt de baby (onbewust) een besluit, trekt de jas van de schizoïde karakterstructuur aan waarmee de baby de pijn niet meer hoeft te voelen en een omgang heeft met het tekort. Echter blijft het verlangen van welkom zijn, zich veilig en geborgen voelen bestaan.
Krassen op de ziel
Patronen
Deze antwoorden die het kind ontwikkeld worden verder ontwikkeld in patronen die diep in de mens worden gegraveerd. Het zijn patronen die als reflexen optreden op specifieke omstandigheden. Het is bepaald gedrag dat automatismen (gewoontes) zijn geworden wat door de jaren heen gaat voelen als de eigen identiteit.
Dit gedrag, deze patronen zijn functioneel; het beschermt ons tegen pijn en het maakt ons dagelijks leven makkelijker. Het menszijn zit zo in elkaar dat we dingen leren en opslaan zodat we later in eenzelfde situatie er makkelijker op kunnen reageren. Situaties worden voorspelbaar en dat brengt ook een vorm van veiligheid met zich mee. Daarbij creëer je overtuigingen waarmee je grip krijgt op situaties en weet hoe je het beter kan doen zodat pijn kan worden vermeden.
Echter zijn dit gedrag en de patronen ook niet geheel functioneel meer; het houdt ons weg om dat te krijgen waar we in de diepte zo naar verlangen. Want, om pijn te voorkomen moest je een behoefte opgeven. Hierdoor kreeg je dus niet wat je nodig had en krijg je vaak nog steeds niet waar je in de diepte zo naar verlangt.
Een ondergesneeuwd verlangen, zo ver weg en zo dichtbij.
Hoe ziet dit er neurologisch gezien uit?
Neurologisch gezien ontstaan ervaringen wanneer specifieke verzameling van hersencellen (neuronen) samen afvuren. Ze activeren gedachten, emoties, lichaamssensaties e.d.. Wanneer ze vuren ontstaat er een link tussen de cellen wat een netwerk creëert. Nadat het vuren is gestopt, en de specifieke situatie voorbij is, blijft deze link bestaan. Zo worden losse onderdelen aan elkaar gekoppeld wat samen een ervaring behelst. In de psychologie worden dit ook wel ‘schema’s’ genoemd. Deze schema’s bevatten patronen die als automatisme/gewoontes geuit worden in gedrag: denken, voelen, horen, zien, willen, handelen.
Deze ervaring, de aan elkaar gelinkte cellen, kunnen geactiveerd worden doordat één van de aspecten – emotie, gedachten, lichaamssensatie e.d. – aangeraakt Wordt. Omdat de cellen aan elkaar verbonden zijn wordt de gehele bundel weer actief. Hoe vaker dit pad bewandeld wordt, hoe dieper deze zich inslijt en hoe sneller we dat pad ook weer bewandelen en hoe minder er nodig is om het pad op te gaan (patroon te activeren). Aan de andere kant, wanneer een bestaand pad niet meer wordt gelopen, vervaagd dit pad ook weer. De paden, patronen, zijn dus gebruiksafhankelijk.
Naast dat er patronen gemakkelijk weer kunnen worden geactiveerd, krijgen we ook een sensitiviteit voor de ervaring, wat betekent dat we de ervaring in de wereld gaan zien waarbij de vraag huist of deze er echt is of niet. Als het ware ga je de wereld zien vanuit een specifieke bril. In de psychologie noemen we dit een bias: de wijze waarop je informatie interpreteert en verwerkt en welke informatie je waarneemt.
Als voorbeeld:
Wanneer een kind zijn hand op de verwarming legt, leert het dat deze warm is. Het kind kan ervaren dat het fijn is en kan leren dat wanneer het koud is het lekker is om er tegen aan te kruipen. Echter wanneer de verwarming gloeiend heet is kan het leren dat de verwarming pijn doet en dus gevaarlijk is en zal het de verwarming daarom niet meer aanraken of een volgende keer voorzichtig aftasten.
Hetzelfde voor bijvoorbeeld de basisbehoeftes; wanneer we iedere keer weer ervaren dat wanneer we honger hebben gevoed worden of wanneer we vallen getroost worden leert een kind dat er voeding is als het hongerig is en troost is als het pijn heeft.
Wanneer een kind valt en een ouder boos wordt kan het ervaren dat bij pijn je jezelf terug moet trekken of je groot en sterk moet maken omdat je niet mag laten zien dat het pijn doet, ook omdat de boosheid van de ouder net zo of nog meer pijn doet.
Het tragische fenomeen van de maskers en de jassen:
the selffulfilling prophecy
The selffulfilling prophecy
Het is confronterend en schrijnend te zien en ook te voelen hoe de karakterstructuren zichzelf in stand houden (we het zelf in stand houden). Achter het masker en onder de jas heerst een onvervulde behoefte. De ervaring met de pijn rondom deze behoefte heeft voor angst, weerstand en bescherming gezorgd, logisch, want pijn gaan we vanuit ons instinct uit de weg. Maar, de behoefte blijft bestaan en wordt maar niet vervult. Daar huist een intern conflict van ik wil wel maar ik kan niet. Een eindeloos doorgaande cirkel.
Als voorbeeld:
Iemand kan een enorme behoefte hebben aan contact en verbinding maar tegelijkertijd ook de angst ervaren voor verbinding, verwerping en het zichzelf verliezen. Zodoende kan iemand er (onbewust) voor kiezen om alles alleen te doen om de eerder ervaren pijn van zichzelf verliezen en van verwerping niet nogmaals te ervaren. Anderen kunnen ervaren dat je geen hulp nodig hebt en graag dingen alleen doet en daarmee uit contact met je blijven. Het verlangen naar contact, verbinding en samen blijft zo dus onvervuld.
We noemen dit ook wel het zie-je-wel-‘isme: zie je wel, ik moet alles alleen doen, er is niemand voor mij. Door deze terugkerende ervaringen blijft de overtuiging in stand, de jas aan en het masker op.
Daarbij komt ook dat we met het masker iets uitstralen, zoals ogen die zuigen of juist wegduwen, een lijf dat zich opblaast (iemand maakt zich groot) of juist bijna onzichtbaar is (iemand is niet thuis). Anderen reageren hier (onbewust) op wat ook op relationeel gebied er voor zorgt dat de cirkel in stand blijft; de ander gaat als het ware mee in jouw masker(s).
Je doet wat je altijd deed en krijgt dus wat je altijd kreeg.
Je creëert dus bepaalde gedragingen die automatismen worden en heel eigen en onbewust zijn. Zo kan het dus zijn dat je als maar meegaat met de mening van anderen of dat je vooral de dingen vanuit het hoofd, de ratio, tegemoet treed. Dingen waarvan je kunt ervaren: zo ben ik nu eenmaal.
Vaak weten we niet meer dat we het masker dragen en de jas aan hebben. Het voelt zo natuurlijk aan, alsof het onze huid is geworden. De verwarring huist dan dat we onze maskers en jassen zijn, we identificeren ons ermee. We raken er vertrouwd mee en gehecht aan de verhulling.
Maar, we zijn ons masker en jassen niet.
Wanneer we ons bewust worden van onze karakterstructuren kan hier verandering in komen. Wanneer we onszelf ruimte geven om vrijuit naar onze karakterstructuur te kijken, hen van binnen te zien, zien waarop we hebben gereageerd en waarom we een bepaalde jas hebben aangetrokken, kan de beweging die we hebben gemaakt als reactie op pijn ter overleving zichtbaar en begrijpelijk worden.
Bewustwording is in veel dingen een eerste stap. Ook hierbij. Het bewustzijn van de eigen karakterstructuren en deze leren kennen helpt in de beweging de karakterstructuur te verzachten, jezelf daarachter te ontmoeten en ermee te gaan dansen; wanneer laat ik de jas aan de kapstok hangen, wanneer leg ik het masker in de kast, maar ook wanneer trek ik de jas aan en zet ik het masker weer even op?
In het oordeelloos luisteren, het luisteren vanuit het hart, vindt een ontmoeting plaats op de laag van de ziel en kunnen de maskers en jassen met dankbaarheid en met compassie gezien worden. Daar kunnen we ze doorvoelen, verzachten en transformeren, en krijgen we er regie over. Met de wijsheid van het hart kun je door het masker heen kijken, de ramen van je hart weer open naar jezelf om jezelf daar weer te ontvangen en te omarmen. Zo kunnen behoeftes en verlangens naar de voorgrond komen en kan er uit de cirkel gestapt worden.
Feel the fear and do it anyway!
Onze overtuigingen en gedragingen kunnen gaan veranderen en daarmee kun je jezelf en de wereld om je heen anders gaan beleven en erop reageren. We kunnen onze behoeftes gaan vervullen in het nu waar het wel vervult kan worden en we kunnen gaan rouwen om het gemis van wat er toen niet was. Zo kunnen ook de maskers getransformeerd worden naar kwaliteiten welke ingezet kunnen worden in het verdere leven.
Zo hebben we maskers en jassen om onze essentie te verhullen en haar weer te onthullen. De sluier van het masker te laten zakken, de jas weer aan de kapstok te hangen en de glans van de ziel weer te laten stralen. Onze ware zielenhuid te laten schitteren, zonder de verhulling van de karakterstructuren.
Begeleiding
Door begeleiding in een therapeutische setting kan je je bewust worden van de maskers en inzicht krijgen in het geloofssysteem wat daarmee samenhangt. Je kunt gaan ervaren dat en hoe je uit de cirkel kan stappen en daarmee de karakterstructuur gaan transformeren naar prachtige kwaliteiten en meer gaan bewegen vanuit de eigen essentie met minder verhulling van de karakterstructuren. Echter wil ik daarbij wel benoemen dat de karakterstructuren niet volledig verdwijnen, maar je de masker sneller weer af kunt zetten en de jassen weer aan de kapstok kunt hangen nadat de bescherming ervan weer even nodig was, want ze zijn absoluut ook functioneel! Je word je er bewuster van en gaat leren dansen met de karakterstructuren.
Samenvattend
Gewoontes worden gecreëerd n.a.v. ervaringen en karakterstructuren zijn de uitingen en beschrijvingen van neurale patronen die we hebben gevormd als reactie op het leven. Het spiegelt de manier waarop we met onze ervaringen om zijn gegaan (en veelal nog steeds omgaan) en vertellen ons iets over onze pijn en tekorten (maar ook over onze kwaliteiten).
De karakterstructuren geven een kader waarin we onze eigen manier van doen en laten beter kunnen leren kennen. Het geeft veel inzicht in hoe je in het leven staat, de wereld en jezelf ervaart. Ook geeft het handvatten in hoe je uit de schrijnende cirkel kan stappen en verandering aan kan brengen zodat je een meer vervuld leven kan leven. Want… als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg.
Door inzicht te krijgen in wat je zelf doet kun je keuzes gaan maken om iets anders te gaan doen, waardoor je ook iets anders krijgt. Er komt ruimte voor rouw en nieuwe mogelijkheden waarin verlangens gevoeld en vervult kunnen gaan worden. Zo kun je gaan ervaren dat het gevoel er niet bij te horen een oude pijn is en met nieuwe frisse ogen kijken naar situaties waarin het anders was/is. Je kunt gaan ervaren wat je zelf bent gaan doen waardoor je buitengesloten werd en je eigen houding gaan aanpassen zodat je niet meer buitengesloten wordt.
Nieuwsgierig geworden naar de verschillende karakterstructuren? Hou de blog of social media van Praktijk Eovli in de gaten, want… blogberichten over de verschillende karakterstructuren zijn in de maak!
Geen tijd om te wachten? Drs Mariëlle Borst heeft op haar website al een goede en toegankelijke tekst geschreven hierover in haar blog, ik heb ze hier voor je samengevoegd in een pdf bestand.
Ook zijn er natuurlijk tal van boeken over geschreven, het boek ‘Word wie je bent’ van Tijn Ponjee is een gemakkelijk leesbaar en informatief boek over de karakterstructuren.
Liefs Rachel